Produkcja pianin CALISIA w latach 1950–59

W pierwszych latach po II wojnie światowej polska gospodarka została przestawiona na tory gospodarki socjalistycznej według wzorców sowieckich. Większość fabryk upaństwowiono, w tym i produkcję instrumentów muzycznych – podporządkowano Zjednoczonym Zakładom Przemysłu Muzycznego.

W Zjednoczonych Zakładach Przemysłu Muzycznego zdecydowano o uruchomieniu produkcji pianin w dwóch fabrykach: Fabryce Fortepianów i Mebli „Arnold Fibiger”w Kaliszu znacjonalizowanej w grudniu 1948 r. oraz w fabryce Eduarda Seilera w Legnicy, gdzie przeniesiono m.in. maszyny, półfabrykaty, a nawet dyrektora z fabryki w Brzegu (A.Schütz & Co). Zjednoczenie Zakładów Przemysłu Muzycznego przejęło również fabrykę mechanizmów pianinowych w Lubinie ( Langer i S-ka). Całością zarządzało Ministerstwo Przemysłu Drobnego i Rzemiosła.

Pierwsze pianina powojenne, produkowane seryjnie, opuściły fabrykę w Kaliszu w 1950 roku. Pod opieką dyrektora Gustawa Fibigera powstawały pianina Calisia model M-35 o wysokości 128 cm. Do końca roku udało się wyprodukować 136 pianin. Te pianina zostały oznakowane na pokrywie klawiatury znakiem fabrycznym CALISIA,

na dnie rezonansowym naklejono kalkomanię z numerem seryjnym,

a ramę opatrzono znakami: Calisia i ZZPM.

W 1950 roku Legnicka Fabryka Fortepianów i Pianin tylko remontowała pianina przedwojenne, a fortepian „Polonus”, wykonany jeszcze w Brzegu, służył jako produkt propagandowy, był wysyłany na wystawy i pokazany w Polskiej Kronice Filmowej nr 3/1949. W Fabryce Mechanizmów Fortepianowych w Lubinie produkowano mechanizmy tylko na potrzeby fabryki w Kaliszu. Mechanizmy były bardzo kiepskie, poskładane z przypadkowych przedwojennych elementów. Prawdopodobnie w 1950 r. wyprodukowano ich około 150 mechanizmów, gdyż cały zapał załogi poszedł w kierunku uruchomienia produkcji mandolin, skrzypiec i basetli. Ówczesnych mechanizmów nie numerowano, ani nie sygnowano znakiem firmowym.

Na podstawie analizy miesięcznych wykazów produkcji pianin „Calisia” można stwierdzić, że każde wyprodukowane pianino pozostawało w fabryce 3-6 miesięcy w sezonowaniu i traktowano je jako „roboty w toku”. Dopiero po sezonowaniu było pakowane i wywożone z fabryki do central handlowych, które rozprowadzały instrumenty w kraju i na eksport. Moment opuszczenia fabryki uznawano za datę produkcji! Wszystkie te czynności podlegały planowaniu i zarządzaniu przez Zjednoczenie. Następnie szczegółowo rozliczano z wykonania planu, tak aby został przekroczony.

Produkcję instrumentu rozpoczynano od nadania mu numeru seryjnego, co porządkowało linię produkcyjną. Zakładano kartę, na której notowano wszystkie czynności. Podczas produkcji pianina transportowano po wielu pomieszczeniach i mieszano kolejność numeracji. Niektóre instrumenty były wykańczane wcześniej, inne później. Dopiero w momencie opuszczania fabryki odnotowywano datę produkcji. Stąd duże rozbieżności w ułożeniu chronologicznym numerów.

Często w Calisii czekano na dostarczenie z Lubina mechanizmów, pianina czekały również na zawiasy i rolki. Zaopatrzeniem zajmowała się centrala w Warszawie. Fabryki składały zapotrzebowania na materiały na rok następny i tam układano plany produkcji firm kooperujących. Zła jakość odlewanych ram żeliwnych, zawiasów, rolek, kołków stroikowych, a przede wszystkim mechanizmów odbijała się na ciągłości i jakości produkcji.

W 1951 roku fabryka w Lubinie zmieniła nazwę na „Dolnośląską Fabrykę Mechanizmów Fortepianowych i Instrumentów Lutniczych w Lubinie Legnickim”, ale nadal dostarczała mechanizmy kiepskiej jakości. Zaczęto jednak je numerować. Miedziany drut do nawijania strun basowych był również towarem, którego ciągle brakowało. Do nawijania wykorzystywano również drut żelazny. Montowano nawet agrafy fortepianowe do pianin, które pochodziły prawdopodobnie z przedwojennych zapasów Fibigera. Mimo dużych kłopotów z zaopatrzeniem i fachowcami w 1951 roku udało się wyprodukować aż 263 pianina, nadal tylko jeden model M-35.

Następny rok produkcji nie przyniósł poprawy w zaopatrzeniu i w zatrudnieniu. Podniesiono tylko plany produkcyjne i cięto koszty. Jednak rok 1952 zamknięto wyprodukowaniem 322 pianin, których większość wyeksportowano. Równolegle do produkcji nowych instrumentów prowadzono rekonstrukcje i remonty kapitalne pianin, fortepianów i fisharmonii. Była to bardzo niewielka ilość – kilka sztuk rocznie.

Kolejny rok zaowocował wysyłką pianin na wystawy krajowe i zagraniczne. Wystawiano pianina i same klawiatury w Łodzi, Stalinogrodzie (Katowicach) oraz w Pekinie (Chiny). W 1953 roku został również zmieniony znak firmowy malowany na ramie  i styl napisu na  pokrywie klawiatury (rozdzielone litery).

Na kalkomanii również zmieniono tekst.

W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku najważniejsze było współzawodnictwo i przekraczanie planów produkcyjnych. Niesubordynację wobec władzy ścigano z całą surowością. Na porządku dziennym były aresztowania i procesy pokazowe. Solą w oku partyjnych dygnitarzy był Gustaw Fibiger, który był dyrektorem w swojej, ale upaństwowionej fabryce. Cóż z tego, że to wybitny fachowiec, patriota, obrońca ojczyzny. Niestety „burżuj”, „inteligent” i „przedwojenny kapitalista”. Z końcem 1953 roku pozbawiono go stanowiska dyrektora, przysyłając na to stanowisko M. Sierakowskiego. Gustaw Fibiger został przesunięty do działu konstrukcyjnego i tam rozpoczął intensywne prace nad nowymi modelami pianin i uruchomieniem produkcji fortepianów. Już w tym roku rozpoczęto produkcję pianin modelu M-36 o wysokości 120 cm i zaokrąglonej nakrywie górnej. W listopadzie 1953 ukończono pierwsze 20 szt. pianin M-36 w wersji eksportowej (8 szt. czarnych i 12 szt. orzechowych). Cały rok zamknął się produkcją w ilości 428 szt. (w tym 50 pianin  M-36), oraz rekonstrukcją czterech pianin i jednej fisharmonii.

Początek 1954 roku to oczywiście kolejne problemy z zaopatrzeniem, co powodowało zatory produkcyjne. W lutym wysłano pianino eksportowe na wystawę do Mediolanu. Cały czas zwiększa się ilość krajów do których są eksportowane pianina. Zakończono też przebudowę stropów i remont kapitalny dźwigu towarowo-osobowego, który miał  ułatwić komunikację pomiędzy piętrami fabryki. Dźwig oddano do użytku w grudniu 1954. Ten rok zakończono wyprodukowaniem 486 szt. pianin, rekonstrukcją trzech pianin, trzech fortepianów, oraz wysłaniem na wystawę jednej klawiatury oklejonej kością.

Rok 1955 to produkcja pianin M-35 i M-36 (ze znaczną przewagą M-36), oraz prototypowych modeli M-37, M-38, M-39 po jednej lub dwie sztuki. W sumie wyprodukowano 646  pianin i jeden nowy fortepian, dodatkowo dokonano rekonstrukcji fortepianów „Bechstein” i „Seiler”, oraz pianina „Drygas”. W grudniu wykonano również 6 regałów magazynowych i 15 taboretów do pianin. W tym samym roku podjęto współpracę z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dla Katedry Akustyki i Teorii Drgań UAM wykonano szkielet pianina i wspólnie projektowano nowe modele pianin. W kolejnym roku produkcja toczyła się w miarę systematycznie, poprawiła się jakość odlewania ram żeliwnych, wykonywanych mechanizmów i innych części.  Produkcja skupiła się na modelu M-36, inne modele wykonywano w niewielkich ilościach. Podsumowując – 1956 rok zakończył się wyprodukowaniem 831 pianin, rekonstrukcją trzech fortepianów „Fibiger”, rekonstrukcją  trzech pianin i remontem lokomobili „Lanz”.

1957 to rok „odwilży” w polityce i w gospodarce.  Fabryka Fortepianów i Pianin „Calisia” produkuje coraz więcej i lepsze instrumenty. Udało się przekroczyć granicę 100 instrumentów miesięcznie i 1000 rocznie! Całkowita ilość wyprodukowanych pianin w 1957 roku to 1093 sztuki, (sprzedano 1092). W tym roku już nie produkowano pianin M-35, za to pojawiają się model M-38, a model M-40 „Bolero” został bardzo pozytywnie przyjęty na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Pojawia się też odmiana M-40 „Barkarola” jako prototyp, również prototypem jest model M-41 „Tarantella”. Właśnie w tym roku do numeracji seryjnej dodano 10 tysięcy i tak z numeru 3XXX zrobiono 13XXX. Rama pianin M-36 została ozdobiona odlewanym znakiem firmowym z pięknie wykaligrafowanym numerem seryjnym.

 

 

W roku 1958 rozpoczęto seryjną produkcję fortepianów, jednak to pianina były głównym towarem sprzedaży. Pianin wyprodukowano 1239 szt., sprzedano 1242, a globalną produkcję podano jako 1222 szt. Do statystyki przyjęto liczbę wyprodukowanych pianin. Rok 1959 to dalsza produkcja, przede wszystkim pianin modelu M-36. Pojedyncze fortepiany i pianina innych modeli tylko ubarwiają statystyki. Wyprodukowano 1286 pianin, a produkcję globalną podano w ilości 1272.

Wyprodukowano również 5 fortepianów, ale nie wszystkie zostały sprzedane.

Tabela obrazująca numery seryjne produkcji pianin CALISIA

Jak wynika z tabeli, w 1957 roku dodano 10 tysięcy do numeracji pianin, a później w 1960 znów dodano 10 tysięcy, dlatego rok 1960 zakończy się numerami powyżej 28 tys.

Budując chronologię numerów pianin Calisia bazowano na wykazach ilościowych, wiedząc, że np. w 1950 roku wyprodukowano 136 pianin. Ten rok zaczęto od numeru 00001 a zakończono na 000136. Należy uwzględnić, że numeracja z różnych powodów mogła się nieznacznie zmienić w górę, gdyż nie wszystkie pianina kończyły produkcję, a miały nadany numer, czasem został ominiety, albo zniszczony naklejany numer. Prawdopodobnie rok 1959 mógł się zakończyć numerem 16999, a już 1960 rozpoczęto numerację od 27000. Tym sposobem dodano (w zaokrągleniu)  przedwojenną produkcję Arnolda Fibigera.

Dla porównania numeracja LEGNICY z lat 1951-60, którą zaczęto numerować od 2001.

Tabela obrazująca numery seryjne produkcji pianin LEGNICA

Informacje do tego artykułu autor zebrał ze sprawozdań z wykonania planów miesięcznych „Calisii”, wysyłanych do Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie w latach 1954-59 (z zasobów  Archiwum Akt Nowych). Dodatkowo z Archiwum w Kaliszu otrzymał sprawozdania:

• sprawozdania opisowe z działalności [zakładu], sygn. 40, lata 1952-1954,
• analiza działalności gospodarczej, sygn. 49, 1957 r.
• analiza działalności gospodarczej, sygn. 50, 1958 r. w sprawie nacjonalizacji firmy „Arnold Fibiger” w Kaliszu, 1948, sygn. 93.

Ponadto z Archiwum w Poznaniu otrzymał kserokopie protokołów z kontroli NIK w Fabryce Fortepianów i Pianin  we wrześniu 1950 roku i  w styczniu 1953. Autor korzystał z publikacji K. Walczaka i D. Wańki, Pół wieku Techniku Budowy Fortepianów im. Gustawa Fibigera w Kaliszu, Kalisz 2004 oraz publikacji internetowych. Zebrał również, dzięki uprzejmości kolegów stroicieli, ponad 400 numerów pianin „Calisia” i około 350 pianin „Legnica”.

Serdeczne podziękowania dla prof. Beniamina Vogla, który zainspirował pomysłem zebrania i napisania historii fabryki „Calisia”. Osobne podziękowania dla inż. Jana Kiblera za udostępnione materiały.

opracował Janusz Starzyk

Aneks: Pracownicy Kaliskiej Fabryki Fortepianów i Pianin, wymienieni w różnych dokumentach z lat 1950-59.

Andrzejewski Antoni Banaszkiewicz Barański Blacha Borkowska Bugajska Chudzicki Józef Czajczyński Zygmunt Czaplicki Teodor Czechowski Bronisław Dygnarowicz Mieczysław Fibiger Gustaw Gajda Henryk Goniacz Zygmunt Graczyk J. Grobelny Zygmunt Grzeluszka Guzowski Janusz Ikawic (Ikawicowa) Jakubowski Aleksander Jędrzejewski inż.

Jonszta Wanda Kaleta Lucjan Kalinowska Zofia Kałużny Konieczyński Roman Kozłowski Stanisław Lewandowska Mańkowski Zenon Mielcarek H. Mikołajczyk Józef Napieraj Nowak Kazimierz Odziemski R. Olejnik Józef Oliwiecki Pacanowski Piasecki Tadeusz Piłaciński Józef Różański Sadowski Kazimierz Sierakowski M.

Skalski T. Skoczylas Władysław Sobczuk Suchecki Szalek Szamaja T. Szulc Józef Tyl (Tyll) Hieronim Ugrynowicz Walter Wesołowski Witkowski Włodarczyk Wojciechowski Józef Woźniakowski Zenon Zaleski Mieczysław Zawadzki Zieliński Żeglicki Józef