Stowarzyszenie Polskich Stroicieli Fortepianów realizuje projekt „Fortepian Polski. Sztuka – nauka – rzemiosło”. Celem spotkania jest pokazanie polskiej specyfiki budownictwa fortepianowego w czasie 6 prelekcji, które odbywają w stolicy polskiego fortepianu, czyli w Kaliszu.
Opis projektu
W ramach projektu „Fortepian polski. Sztuka – nauka – rzemiosło” przedstawimy cykl sześciu prelekcji koncertowych. Każde wydarzenie poświęcone będzie innemu polskiemu fortepianmistrzowi i jego dziełom. Oryginalne instrumenty z epoki umieścimy w barwnym kontekście narracyjnym i muzycznym. W unikatowej aurze brzmieniowej autentycznych polskich fortepianów historycznych odbędziemy fascynującą podróż przez polski i europejski krajobraz kulturowo-społeczno-historyczny XIX i początku XX wieku, przyglądając się kolejnym splotom ludzi i rzeczy, sztuki, nauki i przemysłu. Żywimy nadzieję, że nasze spotkania zainspirują Państwa do dalszych poszukiwań nie tylko w obszarze romantycznej pianistyki, ale wykonawstwa „historycznie świadomego” w ogóle. Wierzymy, że podczas naszej podróży odkryjemy wspólnie zarówno nowe muzyczne terytoria, jak również nowe horyzonty tych obszarów, które doskonale już znamy.
Prelecje prowadzą Marek Bracha i dr Michał Bruliński.
12 października, godz. 16.00: W kręgu salonowego muzykowania (Pehlke, Stettin 1850)
Opis: Inaugurujące cykl spotkanie poświęcimy domowemu muzykowaniu przy fortepianie, które w XIX wieku należało do najbardziej popularnych i powszechnych praktyk muzycznych. W podróży przez polskie salony będzie nam towarzyszyć dźwięk unikatowego instrumentu stołowego ze Szczecina, wyprodukowanego tamże w połowie XIX stulecia. Usłyszymy muzykę, która rozbrzmiewała w ówczesnych salonach: miniatury, stylizowane tańce, transkrypcje operowych arii i muzyki symfonicznej.
Charakterystyka fortepianu: Fortepian stołowy fornirowany mahoniem płomienistym z oryginalną, zabytkową substancją zachowaną w całości. Jest instrumentem prostostrunnym z ramą półmetalową, mechaniką angielską o pojedynczym działaniu z młotkami oklejonymi skórą. Naciąg instrumentu w zakresie strun gładkich bichord, struny basowe bichord i pojedyncze. Jeden to jeden z dwóch znanych fortepianów stołowych tej marki. Klawiatura obejmuje 6 i 1/2 oktawy (C1-a4). Wymiary: 182 cm x 88 cm x 92 cm. O wyjątkowości tego instrumentu przesądza fakt, że w kręgu ziem polskich fortepiany stołowe nie były szczególnie popularne, zaś wytwórcy szczecińscy nastawieni byli przede wszystkim na produkcję pianin.
13 października, godz. 16.00: Warszawa czasów Chopina i początki „fortepianu polskiego” (Krall i Seidler, Warszawa 1830/2020)
Opis: Podczas drugiego spotkania będziemy wspólnie podróżować przez Warszawę czasów Chopina, poszukując wspólnie początków tego, co możemy określić jako „fortepian polski”. Najważniejszym towarzyszem naszej wyprawy będzie kopia najstarszego znanego fortepianu skrzydłowego warszawskiej firmy Krall i Seidler (1830/2020). Obok muzyki Chopina wybrzmią największe ówczesne „szlagiery”, jak również utwory niemal całkowicie zapomniane.
Charakterystyka instrumentu: Kopia najstarszego znanego fortepianu firmy Krall i Seidler. Zbudowana na podstawie instrumentu oryginalnego znalezionego w 2019 roku przez Krzysztofa Heyke. Fortepian zbudowany na ramie „A” korpus wykonany z drewna dębowego, fornirowany mahoniem piramidalnym. Jest instrumentem prostostrunnym z pojedynczym łącznikiem metalowym w części dyskantowej wyposażonym w mechanizm wiedeński, młotki kryte skórą. Dwa pedały: podnośnik tłumików i una corda. Zakres klawiatury: F-f (sześć oktaw) Wymiary: 230 cm x 112 cm x 92 cm.
9 listopada, godz. 16.00: Fortepian „kobiecy” czy fortepian „męski”? (Wiszniewski, Gdańsk 1842)
Opis: Człowiek wchodzi w rozmaite relacje z otaczającymi go przedmiotami „wcielając się” w nie na różne sposoby każdego dnia. Za pośrednictwem pytania o „cielesność” przedmiotów, stajemy przed kolejnym, dotyczącym „płciowości” niezwykłego artefaktu, jakim jest fortepian. To właśnie refleksja nad „kobiecością” i „męskością” instrumentu wyznaczy kierunek naszej muzyczno-intelektualnej podróży podczas trzeciego spotkania w ramach cyklu. Usłyszymy zarówno muzykę uznawaną w XIX wieku za „kobiecą”, jak i utwory „męskie”. Co się za tym kryje? – na to pytanie „odpowie” fortepian z 1842 roku produkcji gdańskiego wytwórcy, Jacoba Berndharda Wiszniewskiego.
Charakterystyka instrumentu: Instrument wyprodukowany w Gdańsku w warsztacie J. B. Wiszniewskiego. Prostostrunny z mechaniką wiedeńską, tłumik ramkowy. Lira wyposażona w dwa pedały: podnośnik tłumików i una corda. Fortepian wyposażony w ramę półmetalową, niskonapięciowy żelazny naciąg strunowy, klawiaturę 6 i 1/2-oktawową (C1-a4). Fornirowany mahoniem wszystkie jego elementy konstrukcyjne i obudowy są oryginalne, łącznie z okleiną klawiatury – kością słoniową i hebanem. Wymiary: 216 cm x 140 cm x 96. Rodzina Wiszniewskich, poza cnotami obywatelskimi – jak na gdańskich mieszczan przystało – słynęła z wprowadzenia do konstrukcji fortepianu licznych udoskonaleń. Swoje wyroby prezentowali m.in. na wystawach w Berlinie i w Gdańsku.
10 listopada, godz. 16.00: Małe i duże przełomy muzyczne i technologiczne (Hofer, Warszawa 1864)
Opis: W trakcie pierwszej połowy XIX stulecia fortepian przeszedł szereg (r)ewolucyjnych przemian, które porównać możemy do dynamiki rozwoju przemysłu informatycznego w ostatnich trzech dziesięcioleciach. Kolejne zmiany „technologiczne” pociągały za sobą metamorfozy muzyczne, i na odwrót. Tym niezwykle frapującym splotom w sieciach ludzi, rzeczy i dźwięków przyglądać się będziemy w trakcie czwartego spotkania, którego głównym bohaterem będzie warszawski fortepian produkcji Antoniego Hofera, jednego z najbardziej znaczących ówczesnych fortepianmistrzów na ziemiach polskich.
Charakterystyka instrumentu: Instrument, o numerze seryjnym 1490, zachował się w całości ze wszystkimi elementami jego budowy, fornirowany palisandrem. Wewnątrz zabytkowego instrumentu znajduje się półmetalowa rama z trzema łącznikami. Naciąg prostostrunny żelazny, mechanika wiedeńska z młotkami oklejonvmi filcem. Tłumik ramkowy. Wyposażony został w klawiaturę o zakresie 6 i ¾ oktawy (A1-a4) oraz dwa pedały – podnośnik tłumików i una corda. Wymiary instrumentu:198 cm x 138 cm x 90 cm. Ogółem z warsztatu Hofera wyszło ponad 2500 instrumentów – to liczba imponująca w kontekście całokształtu produkcji fortepianów na ziemiach polskich. Hofer chętnie adaptował na potrzeby swoich instrumentów patenty firm zagranicznych – Erarda, Pleyela i Bossendorfera.
30 listopada, godz. 16.00: W blasku wynalazków, czyli lokalni wirtuozi i fortepianmistrzowie w europejskim (Kerntopf, Warszawa 1894)
Opis: W XIX stuleciu fortepian należał do tych przedmiotów, które cieszyły się największym zainteresowaniem na wystawach światowych oraz licznych ekspozycjach rękodzieła artystycznego w całej ówczesnej Europie. W katalogach rzeczy instrument ten „błyszczał” obok najwymyślniejszych wynalazków i zdobyczy techniki. Z kolei na coraz większych i coraz bardziej licznych estradach błyszczeli romantyczni wirtuozi, opromieniając swoim blaskiem publiczność. Jednym z nich był Ignacy Jan Paderewski, którego ślad zaprowadzi nas do warszawskiej wytwórni Kerntopfów. Przyglądając się relacji pianistów z fortepianmistrzami, obserwować będziemy rozmaite „wynalazki” w muzyce fortepianowej końca XIX wieku.
Charakterystyka instrumentu: Instrument koncertowy firmy Kerntopf i syn z roku 1894 r. Politurowany na czarno z licznymi elementami snycerskimi. Instrument posiada klawiaturę o zasięgi G-c5, wyposażony jest w mechanizm repetycyjny firmy Schwander. Młotki fortepianu oklejone filcem. Rama żeliwna o układzie krzyżowym. Według ostatnich odkryć instrument był wystawiany na Krajowej Wystawie w Lwowie w roku 1894 r. z adnotacją „wykonano dla Ignacego Jana Paderewskiego”. Wymiary fortepianu: 261 cm x 159 cm x 98 cm. Wystawy krajowe i wynalazki, fortepian w krainie niezwykłości, wybitni polscy wirtuozi i związki wirtuozów z fortepianem. Jan Kerntopf, jako uczeń Buchholtza, był kontynuatorem warszawskiej tradycji wytwórczej. Jego syn, Edward Konstanty, praktykował w kilku miastach niemieckich. Związany był także z warszawskim konserwatorium. Łączyła go wieloletnia przyjaźń z Paderewskim, którego wspierał duchowo i finansowo. W prezentowanym modelu jako jednym z pierwszych wdrożono rozszerzenie klawiatury w rejestrze basowym.
1 grudnia, godz. 16.00: Kaliskie centrum a peryferia romantycznej pianistyki (Fibiger, Kalisz 1935)
Opis: Kaliska fabryka Fibigerów, przemianowana po II wojnie światowej na „Calisię”, była jednym z najważniejszych centrów wytwórstwa fortepianowego na ziemiach polskich w historii. W przededniu mrocznych czasów wojennej zawieruchy osiągnęła apogeum swojej świetności – podobnie jak romantyczna tradycja pianistyczna, stopniowo zamierająca w kolejnych dekadach XX wieku. Ostatnie spotkanie w ramach cyklu poświęcimy podsumowaniu rozmaitych wątków związanych z historycznym i kulturowym rezonansem „ery fortepianu”. Gościem spotkania osnutego wokół fortepianu Fibigera z lat trzydziestych XX stulecia będzie jego „daleki kuzyn z Wiednia”, starszy o niemal 150 lat. Zapraszamy na wieńczące cykl spotkanie pełne niespodzianek, także muzycznych.
Instrumenty historyczne pochodzą z Pracowni Pianin i Fortepianów Andrzeja Włodarczyka ze Słupna k/Radzymina.
Stowarzyszenie Polskich Stroicieli Fortepianów realizuje projekt „Fortepian polski. Sztuka – nauka – rzemiosło” dofinansowany przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (inwestycja A2.5.1). Kwota dofinansowania 81 992 zł.
