Hieronim Kazimierz Drygas (1891-1968)

Budowniczy pianin i fortepianów w Poznaniu w okresie międzywojennym. Twórca „Triumfoli” – instrumentu samogrającego.

Urodził się 30 września 1891 r. w Fuldzie jako najmłodsze dziecko Antoniego i Marii Drygas¹.

Zwykle używał drugiego imienia – Kazimierz. Już jako sześciolatek zaczął uczęszczać do szkoły ludowej w Fuldzie. Miał 8 lat, gdy przyjechał z całą rodziną do Poznania i tam przez 4 lata uczył się w gimnazjum św. Marii Magdaleny, a następnie ukończył Szkołę Przysposobienia Kupieckiego I i II stopnia (Städtische Handelsschule)². Ojciec postanowił, że jego najmłodszy syn zostanie kupcem i specjalistą w zakresie budowy fortepianów i pianin, dlatego wysłał go do fabryk fortepianów, aby poznał praktyczną stronę tego zawodu. Od 1 kwietnia 1906 pracował w firmie Augusta Förstera w Löbau jako wolontariusz. Powrócił 1 maja 1908 r. z nowym instrumentem samogrającym własnego pomysłu „Triumfolą”, którą wystawił razem z innymi instrumentami na Wystawie Przemysłowej w Poznaniu w 1908 roku³. Jesienią wyjechał do Lipska, gdzie pracował w fabryce Juliusza Feuricha, a później w firmach Eduarda Maetzke w Zgorzelcu (Görlitz) i u Eduarda Seilera w Legnicy. W 1911 roku rozpoczął studia w Lipsku w Instytucie dr. Schustera, jednak względy rodzinne nie pozwoliły mu na ukończenie studiów. Powrócił do Poznania z końcem lutego 1912 roku i zajął się prowadzeniem firmy ojca. Niestety, już w październiku został powołany do pruskiej armii i wcielony do 20 pułku piechoty w Wittenbergu. Przez całą I wojnę światową przebywał na froncie. Walczył w Belgii, Francji, Alzacji, Rumunii i Lotaryngii. Został zdemobilizowany w grudniu 1918 r. w stopniu kaprala. 28 stycznia 1919 wstąpił do Wojska Polskiego. Walczył w Powstaniu Wielkopolskim pod komendą Zenona Kosidowskiego⁴ – kolegi z wojska pruskiego (razem walczyli pod Verdun).  W polskim wojsku szybko awansował. Został zwolniony jako porucznik rezerwy 16 lutego 1921 r.

27 listopada 1919 r. ożenił się z Martą Anielą z domu Kosidowską. Pierwszy ich syn Wojciech Antoni⁵ urodził się 5 sierpnia 1920 roku, kolejny syn Jerzy Kazimierz⁶ przyszedł na świat 26 września 1921, a córka Janka Barbara⁷ dwa lata później (29.08.1923).

W odrodzonej Polsce Kazimierz Drygas zaczął intensywnie rozwijać skład fortepianów i fisharmonii założony przez ojca. Wykupił konkurencyjny magazyn tych instrumentów od Bertholda Neumanna (Poznań, Kantaka 10), rozbudował warsztaty naprawcze, a z końcem 1922 roku uruchomił produkcję nowych pianin na poziomie 6 sztuk miesięcznie⁸. Kolejną inwestycją był zakup zabudowanej 24-arowej działki w podpoznańskiej wsi Główna i uruchomienie tam „Wielkopolskiej Fabryki Fortepianów i Pianin”. Zatrudnił kilku specjalistów z Kalisza i Leszna, a produkcja nowych instrumentów znacząco wzrosła. We wrześniu 1925 roku Drygas złożył egzamin przed komisją egzaminacyjną dla rzemiosła w Warszawie i uzyskał tytuł mistrza instrumentarstwa muzycznego o specjalności naprawa fortepianów. W 1923 roku fabryka wystawiła swoje wyroby na III Targach Poznańskich w Poznaniu, gdzie otrzymała list pochwalny.

W 1929 r. z okazji dziesięciolecia odzyskania niepodległości zorganizowano Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu, gdzie zaprezentowano dorobek odrodzonego państwa polskiego. Nie mogło zabraknąć tam przemysłu muzycznego. Zrzeszenie Przemysłu i Handlu Muzycznego zebrało tyle zgłoszeń, że trzeba było zwiększyć przestrzeń wystawową. Kazimierz Drygas również wystawiał tam swoje instrumenty⁹.

Pod koniec 1929 roku rozpoczął się światowy kryzys, który bardzo szybko dotarł do Polski. Już wiele firm zaczęło odczuwać kłopoty finansowe, drastycznie zmalał popyt, wzrosło bezrobocie. Drygas, obok Fibigera i Sommerfelda, wystawiał swoje pianina i fortepiany na Międzynarodowych Targach w Poznaniu 27.04. – 4.05.1930¹⁰, jednak już rok później fabryka przestała produkować instrumenty. Na początku 1932 r. banki zażądały wyprzedaży maszyn i samochodów fabrycznych, a później zdecydowały się na ogłoszenie przetargu przymusowego na sprzedaż zastawionych nieruchomości¹¹. Salon sprzedaży został przeniesiony z Kantaka 5 na Półwiejską 22. Sprzedawano tam też gramofony, płyty gramofonowe i odbiorniki radiowe. W późniejszych latach Kazimierz Drygas prowadził już tylko sprzedaż, naprawy i strojenie pianin, fortepianów i fisharmonii.

Po wybuchu II wojny światowej Poznań został wcielony do III Rzeszy, a wszyscy mieszkańcy musieli się podporządkować władzom niemieckim. Ten czas opisywał Kazimierz Drygas w swoim życiorysie¹² z 1968 roku, którego obszerne fragmenty cytuję: Gestapo nakazało mi złożyć zdobyte odznaczenia za pracę w Izbie Rzemieślniczej, które przyjęto bez pokwitowania. W wigilię Bożego Narodzenia 1939 usunięto mnie z rodziną z zajmowanego mieszkania z ciężko chorą żoną i trójką dzieci. Zastępczego mieszkania nie otrzymałem. Bezpośrednio po zabraniu mi mieszkania wszczęło Gestapo poszukiwania za mną. Wówczas ukrywałem się po zamordowaniu dwóch moich braci. Odnalazł mnie mój były uczeń Alfons Gerlach, co do którego przekonanie miałem, że był on Polakiem. Tymczasem był on czynnym S-S-owcem, o czym nie wiedziałem. Gerlach miał duży warsztat w Poznaniu i zagroził mi aresztowaniem, jeżeli z nim natychmiast do jego warsztatu nie pójdę. Nie mając wyboru, musiałem ofiarowaną mi nędznie płatną pracę przyjąć. Gdy Gerlacha do niem. wojska powołali, warsztat jego objęły miejscowe teatry i zleciły mi nadal pracę w warsztacie dla teatrów miejscowych. Rozpocząwszy pracę u niemca Gerlacha otrzymałem pismo z S.D. w Berlinie, iż nie wolno mi pod żadnym pozorem opuszczać granic miasta Poznania. Miejscowość zamieszkania opuścić mogłem jedynie za zezwoleniem S.D. w Berlinie i aprobata mojego szefa.

W czasie II wojny dwóch braci Kazimierza Drygasa: Stefan – ksiądz, oraz Bronisław –farmaceuta zostali zamordowani w obozach koncentracyjnych w 1940 i 1942 r., a syn Jerzy  aresztowany i więziony w Gross-Rosen od 1944 roku do końca wojny.

Kazimierz Drygas zmarł 16 października 1968 roku. Jest pochowany w Poznaniu razem ze swoją żoną Martą.

Kazimierz Drygas żył w bardzo trudnych czasach. Mimo wojen i kryzysów światowych udało mu się uruchomić fabrykę pianin i fortepianów. Do końca życia zajmował się również szkoleniem uczniów i działalnością w organizacjach społecznych. Jego powojenne losy ilustruje kolejny fragment cytowanej już autobiografii: Nadmieniam, że tuż po wojnie pracowałem bezinteresownie w Wydziale Kultury i Sztuki pracując umysłowo pod kierownictwem zmarłego w międzyczasie Zygmunta Lisickiego. Następnie Pełnomocnik Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów na Śląsk Dolny mianował mnie tymczasowym kierownikiem fabryk fortepianów opuszczonych. Natychmiast udałem się na Śląsk Dolny i w posiadaniu pełnomocnictw w języku polskim i rosyjskim zabrałem się do inwentaryzacji surowców i materiałów fabryk fortepianów m.i. Ed.Seiler – Legnica, Fricke – Legnica, Liehr – Legnica. Dwa miesiące pracowałem na Śląsku bezinteresownie, wywiązując się z zadania doskonale, jak mi przy zdawaniu moich sprawozdań i licznych raportów przewodniczący Komitetu oświadczył. Mój własny warsztat otworzyłem zaraz po II wojnie w Poznaniu przy ul Chudoby 15.Zlikwidowalem go 2.stycznia 1968 z powodu wieku. Choroby i niedomagania w zdrowiu spowodowały mi przejść na rentę. Byłem przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej w Izbie Rzem. długie lata do czasu utrzymania zdrowia‚ które zniewoliło mnie zrezygnować z tej funkcji. Do ostatniej chwili byłem zaprzys. rzeczoznawcą Izby Rzemieślniczej w Poznaniu.  Udzielałem się jako członek ZBoWiDu w pracach związkowych i pomagałem w uporządkowaniu miejsc straceń i zagłady na terenie województwa Poznańskiego(…) Posiadam następujące odznaczenia: „Krzyż Walecznych”, „Medal Niepodległości”, Medal Zwycięstwo i Wolność” – Odznakę Grunwaldu”, „Krzyż Kawalerski Orderu Polski Odrodzonej”, francuski order „L’orde du Merite” – Złotą odznakę ZIR.-r. Jako współzałożyciel Cechu Budowniczych Instrumentów Muzycznych i długoletni sekretarz tegoż Cechu posiadam dwie Pamiątkowe Odznaki za zasługi i pracę społeczną dla rzemiosła”. 

Adresy zamieszkania Kazimierza Drygasa:
Do 1899 Fulda Hinterburg 784/5
12.10.1899 z Fuldy do Poznania na St. Martinestrasse 19/71 (Święty Marcin)
1901 Ritterrstrasse 33 I piętro (Rycerska, później Ratajczaka), to ta sama kamienica co St. Martinestrasse 19
Od 1.05.1909. St. Martinstrasse 64
Od 13.10.1914 Bismarckstrasse 3 (Kazimierza Kantaka)
Od 1.10.1919 Książęca 4 (Prinzenstrasse) później Małeckiego
Od 18.10.1921 Pocztowa 16 (ten adres jest podawany do 1931 równolegle z Placem Nowomiejski 9)
1924 Plac Nowomiejski 9 m. 8
Od września 1933 Podgórna 10a m. 3
1937 Plac Sapieżyński 4 m 8 (obecnie Plac Wielkopolski)
1938 Rzeszów, Jagiellońska 10 m. 7
1939 Ratajczaka 16
1942 Gerberstrasse 6 m. 10 (Garbary)
1945 Skarbowa 15 m. 6 (w czasie okupacji Luisenstrasse, od 1945-1950 Skarbowa, po 1950 Chudoby Stanisława a od 1988 Stanisława Taczaka)

Przypisy:

1. J. Starzyk, Antoni Felix Drygas (1847-1917), https://stroiciele.pl/antoni-felix-drygas-1847-1917/ [dostęp 11.07. 2021].
2. Wojskowe Biuro Historyczne, sygn. CAW Drygas Kazimierz MN 27.06.1938.
3. Gustowski Artur, Pamiętnik Wystawy Przemysłowej w Poznaniu z roku 1908, Poznań 1908, s. 33.
4. Zenon Kosidowski (1898-1978), (pisarz, poeta, redaktor i dyrektor poznańskiej rozgłośni Polskiego Radia od 1928 do 1939). Jego matka pochodziła z rodziny Arkadego Fiedlera, pisarza i podróżnika. Brat żony Kazimierza Drygasa.
5. Wojciech Antoni Drygas (1920-1998), (dziennikarz, redaktor naczelny „Karuzeli”), ojciec dwóch synów: Wojciecha (internista, profesor nauk medycznych, specjalista medycyny sportowej i zdrowia publicznego), oraz Macieja (dokumentalista, reżyser filmowy i radiowy, scenarzysta).
6. Jerzy Kazimierz Drygas (1921-1988), (artysta, architekt).
7. Janka Barbara Drygas (1923-1999), po mężu Wiśniewska (absolwentka poznańskiego konserwatorium w klasie śpiewu, artystka plastyczka).
8. Michał Lasocki, Przemysł w Poznańskiem i jego rozwój w okresie od 1 stycznia 1922 do 1 stycznia 1923, Poznań 1923, s. 36.
9. „Wielkopolska Fabryka Fortepianów i Pianin A. Drygas” została odznaczona na Powszechnej Wystawie Krajowej w 1929 roku Wielkim Złotym Medalem PWK, Dyplomem Zasługi oraz Medalem Państwowym.
10. Urzędowy spis wystawców Międzynarodowych Targów w Poznaniu 1930. Poznań 1930 s. 96.
11. Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. akt 53/726/0/1.8/70.
12. Zbiory prywatne Macieja Drygasa.

 

Bibliografia:

Źródła archiwalne:
– Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Centralne Archiwum Wojskowe.
– Archiwum Państwowe w Poznaniu

Literatura przedmiotu:
– Rottermund Krzysztof, Budownictwo instrumentów muzycznych na terenie Wielkopolski w XIX i I połowie XX wieku, Poznań 2002.
– Vogel Beniamin, Fortepian polski. Budownictwo fortepianów na ziemiach polskich od poł. XVIII w. do II wojny światowej, Historia muzyki polskiej, tom X, Warszawa 1995.
– Zakład fortepianów A. Drygas w Poznaniu, „Przegląd poranny” 1921 R.1 nr 48. s. 4. https://www.wbc.poznan.pl [dostęp 18.07.2021].
– Z nowych problemów muzycznych, „Świat” 1925, nr 10, s. 17-19.

Strony internetowe:
http://arspolonica.ocross.net/pianino-drygas-poznan/ [dostęp 11.07. 2021].
http://e-kartoteka.net/pl/search [dostęp 11.07. 2021].
http://www.lieveverbeeck.eu/Pianoforte-makers_Poland_d.htm [dostęp 11.07. 2021].
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra [dostęp 11.07. 2021].
https://zabytkoweinstrumenty.wordpress.com/2011/11/27/10-29-firma-drygas/ [dostęp 11.07. 2021].

Opracował

Janusz Starzyk