Budowniczy i stroiciel fortepianów i pianin z Bielska, pierwszy autoryzowany serwisant fortepianów marki Steinway & Sons w Polsce i Europie Środkowej, odznaczony w 1996 roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, patron Akademii Umiejętności SPSF.
Dziadek Erwina – Bernhard Stütz (ur. 15.08.1859 r., zm. 20.04.1922 r.) jako 30-letni wdowiec przybył do Bielska, wraz z synem Bernhardem jr., ze wsi Reischdorf w powiecie Kaaden (dzisiejszy Kadaň), na terenie Czech1. W roku 1890 został zatrudniony jako skrzypek w orkiestrze bielskiego teatru miejskiego.
Bernhard senior ożenił się powtórnie z Berthą Karoliną, z domu Abt, z którą miał dwóch synów: Oskara (ur. 10.12.1896 r., zm. 10.10.1966 r.) i Alfreda (ur. 04.08.1894 r., zmarł w ZSRR ok. roku 1945). Stützowie zamieszkali w Bielsku przy Josef Strasse 23 (dzisiejszej ulicy Jana III Sobieskiego). Ojciec zadbał o odpowiednie wykształcenie chłopców. Bernhard jr został fotografem i osiadł w Linz (Austria), Oskar pracował jako stroiciel fortepianów w Bielsku, a najmłodszy syn Alfred był inżynierem w Elektrowni Jaworzno. Bernhard Stütz senior zajmował się również naprawą instrumentów lutniczych i stroił fortepiany. W książce adresowej Bielska z 1904 i 1906 roku jest wymieniony jako stroiciel fortepianów razem z Karlem Jobstem, Albinem Stafińskim i Karlem Ullmannem.
Oskar Stütz w dzieciństwie uczył się gry na fortepianie i pomagał ojcu w warsztacie. Ukończył Państwową Szkołę Przemysłową w Bielsku i już w czasie nauki rozpoczął współpracę z bielskim stroicielem Albinem Stafińskim
Po śmierci Stafińskiego ok. 1925 roku Oskar Stütz otworzył własny warsztat naprawy i strojenia fortepianów w kamienicy przy ulicy Wyspiańskiego 6. Rok później razem z Viktorem Bittnerem uruchomili produkcję nowych pianin. Zbudowali w ramach kooperacji kilka sztuk pianin, oznaczonych na ramie żeliwnej marką „Bittner–Stütz”, a na pokrywie klawiatury „Bittner & Co.”. W tych instrumentach montowano mechanizmy z wiedeńskiej firmy „Continental”.
W 1930 roku Oskar zawarł związek małżeński z Zofią z domu Międzybrodzką, z którego urodziło się dwoje dzieci: Erwin (30.07.1931 r.) i Sylwia4 (ur. 14.05.1939 r.). W 1932 roku Oskar Stütz nawiązał stałą współpracę z Instytutem Muzycznym w Bielsku, któremu dostarczał i serwisował instrumenty.
W czasie II wojny światowej Oskar, jako specjalista, był zobowiązany do oceniania i naprawy przejętych przez okupanta fortepianów. Po wkroczeniu w styczniu 1945 roku na teren Bielska wojsk radzieckich, Oskar Stütz za podpisanie Niemieckiej Listy Narodowej został skazany na obóz pracy w Związku Radzieckim. Zesłano również Alfreda, który zginął w ZSRR. Majątek rodzinny Stützów został skonfiskowany. Skonfiskowano całe wyposażenie warsztatu, fortepian koncertowy „Bechstein”, fortepian „Bösendorfer” oraz kilka pianin
Po około półrocznym pobycie w obozie pracy, Oskar Stütz został zwolniony i mógł wrócić do domu. Jednakże już w trakcie powrotu, na granicy polsko-radzieckiej zainteresował się nim polski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Za sprawą niemiecko brzmiącego nazwiska został natychmiast (bez sądu) przewieziony i osadzony w obozie pracy dla Niemców w Lesznie-Gronowie, gdzie przebywał do 1948 roku. Okres powojenny był dla całej rodziny bardzo trudny. Powodem był brak wiadomości o losach ojca, niepewność jutra, brak podstawowych środków do życia. Wszystkie te wydarzenia miały wpływ na szybsze wejście w dorosłość Erwina. Zmuszony trudną sytuacją, nie przerywając nauki w szkole zawodowej podjął pracę w hurtowni tkanin, aby zapewnić utrzymanie swojej matce i siostrze.
Oskar Stütz razem ze swoją rodziną mógł wyemigrować do Niemiec, jednak wykluczył taką możliwość. Bielsko było od urodzenia jego ukochanym miastem. Przez całe życie (nie licząc pobytu w obozach) praktycznie go nie opuszczał. Dyrektor Instytutu Muzycznego Julian Lewinger-Lewiński znając jego fachowość, zatrudnił go ponownie do naprawy i strojenia pianin i fortepianów. Równocześnie Oskar intensywne szkolił swojego syna Erwina w zawodzie stroiciela, konserwatora i budowniczego pianin. Z chwilą przemianowania Instytutu Muzycznego na Niższą i Średnią Szkołę Muzyczną obaj uzyskali tam zatrudnienie. Po kolejnej reorganizacji szkoły, nadal pracowali tam jako stroiciele. Oskar Stütz, jako bardziej doświadczony stroił instrumenty w Państwowym Liceum Muzycznym, natomiast jego syn Erwin obsługiwał instrumenty w Państwowej Podstawowej Szkole Muzycznej.
We wrześniu 1953 roku rodzina Stützów – za wyjątkiem Erwina, który wówczas został powołany do organizacji „Służba Polsce” – zmuszona była do spolszczenia swego nazwiska. Nazwisko „Stütz” zostało wówczas decyzją Sądu Okręgowego w Bielsku przemianowane na „Stic”. Jednakże w pismach urzędowych i administracyjnych spotykało się różne jego odmiany: „Stitz”, „Styc”, „Stec”, „Sztyc”. W 1961 roku Erwin Stütz otworzył w mieszkaniu przy ulicy Sobieskiego 23 swój warsztat naprawy pianin. Oskar, pracując nadal w liceum muzycznym, wspomagał syna w pracach warsztatowych i dzielił się doświadczeniem.
Oskar Stütz zmarł 10 października 1966 r. w wieku niespełna siedemdziesięciu lat.
Erwin Stütz kontynuował naukę zawodu budowniczego instrumentów. Bardzo interesował się wszystkim, co jest związane z instrumentami i w 1957 roku na Międzynarodowych Targach Poznańskich, odwiedził ekspozycję firmy Steinway & Sons z Hamburga. Dzięki doskonałej znajomości języka niemieckiego nawiązał kontakt z Rolfem Drescherem, ówczesnym przedstawicielem firmy na Europę Środkową i Wschodnią z którym później utrzymywał kontakt listowy.
W wieku 27 lat, 18 października 1958 r. Erwin Stütz zawarł związek małżeński z Łucją Gębalą urodzoną w Wilkowicach /Wolfsdorf/ k/Bielska. Z tego związku przyszła na świat 17 września 1959 roku jedyna ich córka Violetta.
Erwin Stütz 21 czerwca 1961 r. przystąpił do egzaminu czeladniczego przed Komisją Egzaminacyjną Izby Rzemieślniczej w Katowicach6 i uzyskał świadectwo czeladnicze.
W kwietniu 1962 roku otrzymał od miasta lokal warsztatowy przy ulicy Cieszyńskiej 9. Warsztat działał do sierpnia 1975 roku, kiedy to z Wydział Spraw Lokalowych Urzędu Miasta Bielsko-Biała pozbawił Stütza prawa do najmowanego lokalu. Po wielu staraniach, ostatecznie przyznano mu nowy lokal warsztatowy mieszczący się przy ulicy Cieszyńskiej 52, w którym prowadził działalność aż do momentu przeprowadzenia się do Berlina w 1992 roku.
Na początku lat siedemdziesiątych Erwin Stütz nawiązał kontakt z Radiem i Telewizją Belgrad. Za sprawą swojej krewnej, kompozytorki jugosłowiańskiej Lidii Frajt został zaproszony przez tę instytucję do obsługi technicznej fortepianów w trakcie sesji nagraniowych pianistów, orkiestr i zespołów kameralnych dokonywanych na potrzeby rozgłośni belgradzkiej. Erwin Stütz był tam bardzo cenionym stroicielem i korektorem, dzięki czemu przez okres ok. pięciu lat bywał tam wielokrotnie.
Współpraca Erwina Stütza z fabryką Fortepianów Steinway & Sons jest poniekąd szczęśliwym zbiegiem okoliczności. W 1975 r. Stütz dowiedział się o seminarium dla stroicieli i korektorów w Warszawie prowadzonym przez przedstawiciela tej firmy – Rolfa Dreschera, który przebywał w Polsce na zaproszenie Ministerstwa Kultury. Te dokształcające kursy były skierowane w głównej mierze do stroicieli pracujących w akademiach muzycznych, filharmoniach oraz dla radia i telewizji. Ponieważ nie przewidywano, aby stroiciele ze szkół muzycznych brali udział w seminariach, Erwin Stütz nie został nań zaproszony. Jednakże w drodze wyjątku, biorąc pod uwagę wcześniejszą jego znajomość z Rolfem Drescherem oraz fakt, że Stütz zajmował się fortepianem Steinway & Sons w Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, pozwolono mu brać udział w seminarium. Wkrótce okazało się, że zawodowy tłumacz języka niemieckiego nie jest w stanie właściwie przekładać na język polski słów Dreschera, stosującego wiele wyrażeń slangu fortepianmistrzowskiego. W tym momencie docenione zostały umiejętności Erwina Stütza, którego Rolf Drescher poprosił o asystowanie i tłumaczenie w trakcie seminarium. Po zakończeniu seminarium Erwin Stütz zaproszony został przez władze fabryki Steinway & Sons do dalszego dokształcenia zawodowego, tym razem do siedziby fabryki w Hamburgu oraz serwisu firmowego w Berlinie. Mając już około dwudziestoletnie doświadczenie w pracy przy pianinach i fortepianach, musiał on od podstaw uczyć się materiałoznawstwa i technologii budowy instrumentów. W hamburskiej fabryce przechodził kolejno przez wszystkie działy począwszy od tartaku i suszarni drewna, skończywszy na dziale sprzedaży i serwisie. Od tej pory został pierwszym autoryzowanym serwisantem fortepianów marki Steinway & Sons w Polsce i Europie Środkowej. Odbywając praktykę w berlińskim oddziale firmy, poznał doskonałego specjalistę – Lutza Reibeholza, z którym organizował kolejne seminaria dla stroicieli w Polsce. Jednym z nich były zajęcia seminaryjne dla stroicieli–korektorów organizowane przez Komitet ds. Radia i Telewizji, które odbywały się w Warszawie w dniach 27.02–04.03.1989 r. Erwin Stütz zaangażowany był wówczas przy tłumaczeniach i opiece nad cudzoziemcami. Odbyły się jeszcze dwa inne sympozja w Krakowie i Bydgoszczy.
Erwin Stütz obsługiwał fortepiany koncertowe w trakcie festiwalu Bratislavske Hudobne Slavnosti odbywającego się w Filharmonii Słowackiej w 1979 r. Również fortepiany Międzynarodowego Festiwalu Chopinowskiego w Dusznikach-Zdroju były serwisowane przez Erwina Stütza od 1984 do 2006 roku. Stroił fortepiany Steinway & Sons podczas XII Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego w Warszawie w 1990 roku. Erwin Stütz wykonywał kapitalne remonty fortepianów marki Steinway & Sons we własnym warsztacie w Bielsku-Białej. Wśród dużej liczby instrumentów odrestaurowanych przez niego znajdują się fortepiany w Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie; w Bielskim Centrum Kultury, w Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy oraz siedzibie Radia Wrocław, jak i instrument Steinway & Sons w Dusznikach-Zdroju. Erwin Stütz służył ponadto doświadczeniem eksperta przy opiniowaniu i serwisie gwarancyjnym fortepianów w filharmoniach: rzeszowskiej, białostockiej i poznańskiej.
Erwin Stütz był osobą bardzo otwartą na wszelkie kontakty, a zarazem stroicielem starającym się spełnić wszystkie oczekiwania koncertujących pianistów. Wśród najciekawszych „zachcianek” wymienić należy dostosowanie brzmienia fortepianu do instrumentu z czasów J.S. Bacha, na potrzeby Andrieja Gawriłowa. Z kolei Grigorij Sokołow żądał fortepianu pozbawionego ogranicznika w lewym pedale tak, aby samemu móc tym precyzyjnie sterować. Przy takich okazjach miał Stütz możliwość poznania wielu spośród najsławniejszych na świecie pianistów. W tym gronie, obok wspomnianych wcześniej, wymienić można: Światosława Richtera, Krzysztofa Jabłońskiego, Stanisława Bunina, Tatianę Szebanową, Wojciecha Świtałę, czy Kevina Kennera. Z większością z nich państwo Stützowie pozostawali w kontakcie telefonicznym, bądź listownym.
Erwin Stütz, będąc autoryzowanym stroicielem firmy Steinway & Sons zaproszony został do współpracy z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach. Ówczesny jej dyrektor naczelny Marian Wallek-Walewski, zaproponował Stützowi w piśmie z dnia 2 marca 1982 roku objęcie stałego etatu stroiciela instrumentów klawiszowych WOSPRiTV. Stütz zatrudniony został na etacie WOSPRiTV 15 grudnia 1982 roku, a jego dyrektorem przez wszystkie lata pracy w WOSPRiTV był znany dyrygent Antoni Witt. Będąc członkiem jednego z najlepszych polskich zespołów orkiestrowych miał możliwość poznania szerokiego kręgu artystów.
Duża liczba koncertów w Katowicach i innych zleceń w całej Polsce oraz w Berlinie uniemożliwiały mu odpowiednie zaangażowanie w strojenie instrumentów w bielskiej szkole muzycznej. Od 14 grudnia 1982 roku zrezygnował z pracy w pełnym wymiarze godzin, obejmując jedynie pół etatu stroiciela. Od 1985 roku wypowiedział umowę o pracę dyrekcji Państwowej Podstawowej Szkoły Muzycznej i Liceum Muzycznego w Bielsku-Białej. Odtąd stanowisko stroiciela przejął tam Zbigniew Pytel oraz Andrzej Schweda. Współpraca z WOSPRiTV trwała do roku 1992, gdy Erwin Stütz wraz z małżonką postanawiają na stałe osiedlić się w Berlinie.
Akademia Muzyczna w Warszawie znając wcześniejsze dokonania Erwina Stütza w zakresie naprawy i budowy instrumentów, poprosiła go w 1981 roku o wykonanie klawesynu z powierzonych materiałów. Stütz lubiąc wyzwania związane z instrumentami podjął się tego zadania. Owoc dwumiesięcznej pracy uwidoczniony jest na poniższej ilustracji. Warszawska Akademia Muzyczna będąc usatysfakcjonowana wykonanym klawesynem pragnęła zlecić Stützowi wykonanie drugiego, jednakże ogłoszenie stanu wojennego pokrzyżowało te zamierzenia.
Erwin Stütz wykształcił w swoim zawodzie dwóch uczniów: Janusza Paszka i Marka Koczego. Obaj mając solidną podbudowę teoretyczną i praktykę przy produkcji nowych pianin, pod okiem Stütza uczyli się naprawiać i remontować stare pianina i fortepiany. Janusz Paszek jest cenionym stroicielem, który przejął stanowisko Stütza w Narodowej Orkiestrze Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach (przemianowanej z WOSPRiTV) oraz w PRiTV w Warszawie, a obecnie jest stroicielem w akademiach Katowickiej i Krakowskiej, natomiast Marek Koczy jest stroicielem w Filharmonii Poznańskiej oraz w Akademii Muzycznej w Poznaniu.
W 1992 roku Stützowie osiedlili się na stałe w Berlinie, uzyskali drugie, niemieckie obywatelstwo.
2 sierpnia 1996 roku Erwin Stütz został odznaczony nadanym przez Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
Zmarł w Berlinie 11 marca 2012 roku. Został pochowany na cmentarzu In den Kisseln Berlin, Pionierstr. 82.
Na podstawie pracy magisterskiej Tomasza Jachowicza zatytułowanej „Oskar i Erwin Stützowie bielscy konserwatorzy fortepianów”, napisanej pod kierunkiem prof. Marii Kubicy-Skarbowskiej na Uniwersytecie Śląskim w 2001 r., oraz informacji rodziny Stütz opracował
Janusz Starzyk
Przypisy:
- Archiwum Parafii ewangelicko-augsburskiej w Bielsku, Księga ślubów 1891-1900 / Fol.49 / Nr 39.
- https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/291305/edition/275305/content [dostęp: 06.05.2022]
- https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/338886/edition/320090/content [dostęp: 16.05.2022]
- Sylwia Stütz ur. 14.05.1939 roku zmarła po długiej chorobie 19.07.1996 roku, pochowana w grobowcu rodzinnym na cmentarzu ewangelickim w Bielsku-Białej przy ul. Findera. Pracowała jako pomoc dentystyczna. Wyszła za mąż za Eryka Bartosza, który pracował jako mechanik przy Aeroklubie w Bielsku-Białej.
- https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/285787/edition/270348/content [dostęp: 16.05.2022]
- Henryk Racki, Pokłosie egzaminów rzemieślniczych, „Słowo Powszechne”, 26.06.1961. Do egzaminu w dziedzinie instrumentalnictwa przystąpiło, oprócz Erwina Stütza dwóch stroicieli: M. Pałeszniak i J. Bekman.
